دوزبانگی و هوش
طبیعتاً رابطۀ بین دوزبانگی و هـوش موضـوعی درخـور بحـث بـوده اسـت. مسـئلۀ تـأثیر دوزبانگی در محتواي شناختی و فرایندهاي ذهنی، به ویژه هوش، تاریخچـه ای طـولانی دارد و منجر به دو دیدگاه متقابل شـده اسـت:
دیـدگاه مبتنی بر دوزبانگی کاهشی (bilingualism subtractive ) و دیدگاه مبتنی بر دوزبـانگی افزایشـی (additive bilingualism)
دوزبانگی کاهشی: دیدگاه منفی
در گذشته مطالعات بر روي رابطۀ میان دوزبانگی و هوش دوزبانگی را با هوش پایین تر مرتبط میدانستند و همانطور که ادواردز گزارش میکند بسـیاري از ایـن مطالعـات در امریکا به انجام رسیده اند که اکثراً به دلیل نگرانی هاي مربوط به هجوم مهاجران اروپایی
در طی سالهاي 1920 تا 1930 چنین نتایجی معمول بوده اسـت. عمـدتاً آزمـون هـاي هوشی که در آن زمان انجام میشد سوگیري فرهنگی داشتند، به همین دلیل مهـاجران، علی الخصوص کسانی که سفیدپوست یا انگلیسی نبودند یا تحصیلات نداشتند، نسبت به امریکایی ها نمرات کمتري به دست میآوردند. گودیناف بـه ایـن نتیجه رسید که مهاجرانی که در خانه بیشتر از زبان انگلیسی استفاده مـی کردنـد در آن آزمون ها نمرات هوش بالاتري بهدست می آوردند پس او ادعا کرد که علت این نمرات
پایین تر،نقصان در توانایی به کاربردن زبان بـوده اسـت نـه هـوش پـایین تـر ایـن افـراد.
سائر در مطالعه ای هوش کودکان شـهري و روسـتایی را مقایسـه کـرد و نشـان داد کـه کودکان دوزبانه ی روستایی مشکلات بیشتري در آزمون ها داشـتند. وي ابـراز داشـت کـه در سنین پایین تر کودکان شهري بهتر از کودکان روستایی با تعارضات عاطفی خود در اسـتفاده از زبان های ولزی و انگلیسی کنار می آمدند. این امر نشان دهنده آن است که عوامـل دیگـري به جز عامل دوزبانگی در نتایج هوشی دخیل بوده اند.
تسوشیما و هوگان نیز دریافتند که کودکان دوزبانه ی ده و یازده ساله ی امریکایی-ژاپنـی در آزمون هاي توانایی کلامی نمراتی پایینتر از کودکان تک زبانه به دست مـی آورنـد و کودکـان تک زبانه نیز در قسمت های دیگر به جز هوش کلامی نمرات پایین تری به دست آورده بودند
آناستازي و کوردووا هوش غیر کلامی کودکان پورتوریکایی را در نیویـورك بـه هـر دو زبان اسپانیایی و انگلیسی اندازه گیري کردند. آنها به این نتیجـه رسـیدند کـه زبـان آزمـون باعث ایجاد تفاوت معنی داری نشده بود و این کودکان در هر دو زبان از هنجارهـای مـورد نظر فاصله داشتند. در این مطالعه مشاهده شد که کودکان تک زبانه بـه انـدازه سـه سـال در مهارت هاي مختلف مربوط به هوش کلامـی و غیـر کلامـی از کودکـان دوزبانـه جلوترنـد.
موقعیت های قبل موقعیت هایی اند که به آنها دوزبانگی کاهشی گفته میشود. دوزبـانگی کاهشی با ویژگی هایی همچون ازدست دادن تدریجی زبان اول به دنبـال افـزایش تسـلط بـر زبان دوم ارتباط داده میشود. در موقعیت های کاهشی ممکن است یکی از زبان ها جایگزین زبان دیگر شود و باعث شود کودکان در هر دو زبان مهارت کافی را نداشـته باشـند، ماننـد افراد شبه دو یا چندزبانه (semilinguals).
دوزبانگی افزایشی: دیدگاه مثبت
گسترش دامنۀ تسلط زبانی امري عادي به حساب می آید که به قیمت کاسته شدن توانایی های ذهنی تمام نمی شود. به هر حال این سؤال به وجود می آید که آیـا ممکـن اسـت دوزبـانگی باعث افزایش توانایی های ذهنی شود؟ براي مثال، سابقاً در اروپا افراد بر این عقیده بودند که یادگیري لاتین، با وجود اینکه کاربرد روزمـره نداشـت، باعـث رشـد توانـایی هـای ذهنـی می شود و این موضوع یادگیري و آموزش دستور زبان لاتین را بـه هـدفی آموزشـی مبـدل کرده بود .
همانطور که گفته شد، نتایج تحقیقـات اولیـه بر روي ارتباط میان دوزبانگی و هوش، به دلیل کنترل ناکارامـد متغیرهـا در فراینـد تحقیـق، مشکل دار بودند که ادواردز به خوبی این مشکل را بیان کـرده اسـت؛ اگر بین هوش پایین و دوزبانگی همبستگی مشاهده شود، این سؤال پیش می آید که آیا اولی باعث دومی شده است یـا بـالعکس؟ یـا ایـنکـه عامـل سـومی، مـثلاً عامـل ناشـناخته یـا اندازه گیري نشده ای وجود دارد که در هر دو تأثیر گذاشته و درنتیجه توجیه کننده این ارتبـاط است؟
به نظر می رسد در کنترل نبودن جنسیت، سن، و تفـاوت سـطوح اجتمـاعی عامـل ایجـاد ارتبـاط منفـی در کارهـاي قبلـی باشـد در اوایـل دهـۀ شصـت،گزارشاتی مبنی بر تأثیر مثبت دوزبانگی در هوش داده شد. پیل و لامبرت، در سـال 1962 در
پژوهشی کنترل شده تر، کودکان ده ساله ی دوزبانه و تک زبانه را بررسی کردند. تمـامی کودکـان بررسی شده از طبقه ی متوسط اجتماع بودند و تسلط آنها به دو زبـان فرانسـه و انگلیسـی بـه یک میزان بود. کودکان دوزبانه در آزمون های هـوش کلامـی و همچنـین غیـر کلامـی بهتـر از کودکان تک زبانه عمل کردند. به هر حال، پیل و لامبرت ادعا نکردند که دوزبانه بـودن علـت باشد کودکان دوزبانه ذهنی رشد به دنبال مطالعۀ پیل و لامبرت مطالعـات دیگـري نیـز بـه انجـام رسـید کـه تـأثیر مثبـت دوزبانگی در هوش را تأیید میکرد. مثلاً، میتوان به مطالعه ای اشاره کرد که اییانکوــ وورال در افریقاي جنوبی بر روي کودکان افریقایی-انگلیسی بین سنین چهار تا نه سـال بـه انجـام رساند. وي دریافت که کودکان دوزبانه از تصادفیبودن رابطۀ میان اشـیا و اسـامی آنهـا در
زبانی خاص آگاه ترند. پاسخ کودکان به سؤالاتی مثل «آیا میتوان گاو را سگ و سگ را گاو نامید«بله» بود ؟»
موقعیت بالا، بر خلاف دوزبانگی کاهشی، بر تأثیر مثبـت دوزبـانگی در عملکـرد ذهنـی صحه میگذارد. چنین فرایندي دوزبانگی افزایشی نامیده مـیشـود. دوزبـانگی افزایشـی بـه موقعیت هایی اطلاق میشود که هر دو زبان به موازات یکدیگر حمایت شوند و رشد کنند.
موقعیت های افزایشی، به جاي ایجاد شبه دوزبـانگی (bilingualism-pseudo) ،امکـان ایجـاد دوزبانگی متوازن (bilingualism balanced ) را فراهم میآورد.
کامینز فرضیۀتأثیر مثبت دوزبانگی را در سطوح آسـتان های افزایشـی (hypothesis threshold) مطرح میکند. بر طبق این فرضیه، تأثیر مثبت دوزبانگی زمانی رخ مـیدهـد کـه کـودك بـه آستانۀ تسلط در زبان دوم رسیده باشد.
یکی دیگر از عوامل مهم در رابطۀ بین دوزبانگی و توسـعۀ ذهنـی سـن فراگیـري زبـان است. به این صورت که، تأثیر مثبت دوزبانگی براي کودکانی که در مراحل اولیـۀ یـادگیري زبان اند بیشتر است در حالی که، این تأثیر براي کودکانی که در مراحل بعدی به سر می برند کمتر ظاهر می شود. به نظر می رسد از این نظر مهـارت دوزبـانگی بـین کودکـان خردسـال، کودکستانی، و کلاس اولی تفاوت درخور توجهی داشته باشـد. بـه ایـن صـورت کـه تـأثیر دوزبانگی براي کودکان در سنین پایین تر بیشتر و براي کودکان در سنین بالاتر کمتر اسـت.
از این بحث دو نتیجه را میتوان برداشـت کـرد:
نخسـت ایـنکـه در سـنین پـایین تـر بـین دوزبانگی و رشد توانایی های ذهنی تعامل وجود دارد که به فرضیۀ تأثیر سن معروف اسـت.
دوم اینکه تأثیر دوزبانگی در مراحل اولیۀ یادگیري زبان دوم رخ میدهد یعنی درست پـس از کسب حد مشخصی از تسلط به زبان دوم و یا همان آستانۀ زبان دوم که به «فرضیۀ سطح دوزبانگی» شهرت دارد.